Türkiye'de Yeni Bitki Çeşitlerinin Islahçı Haklarının Korunması

Türkiye'de yeni bitki çeşitlerinin ıslahçı haklarının korunması, 15 Ocak 2004 tarihinde yürürlüğe giren 5042 sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. Bu mevzuat, bitki ıslahçılarının çoğaltılan yeni bitki çeşitlerini yasal olarak korumalarına olanak tanımaktadır. Türkiye, Yeni Bitki Çeşitlerinin Korunması Uluslararası Birliği'nin (UPOV) bir üyesi olarak, 18 Kasım 2007 tarihinde bu yeni koruma türünü kabul etmiş ve UPOV'un 65. üyesi olmuştur. Lex Lata Danışmanlık ve Hukuk Bürosu, Türkiye'de Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'na bağlı Çeşit Tescil ve Tohumluk Sertifikasyon Merkezi ve Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü nezdinde bitki ıslahçı haklarının elde edilmesi, korunması ve uygulanması konularında yetkili ve saygın bir hukuk hizmet sağlayıcısıdır.

Koruma için kimler başvurabilir?

Kanun, ıslahçı hakları için başvuru hakkını Türk vatandaşlarına, Türkiye'de yerleşik gerçek ve tüzel kişilere ve UPOV Sözleşmesi kapsamında ıslahçı haklarının korunması için başvuru hakkına sahip taraflara vermektedir. Başvuru, ıslahçı veya yetkili temsilcisi tarafından yapılabilir.

Koruma için koşullar

Islahçı haklarını elde etmek için çeşidin birkaç koşulu karşılaması gerekir. Yeni, farklı, tek tip ve istikrarlı olmalıdır. Yenilik kriteri özellikle önemlidir, çünkü koruma talebi reddedilen başvuruların çoğu bu şartı yerine getirmemektedir. Kanun yeniliği, çeşidin başvuru tarihinden bir yıl öncesine kadar Türkiye'de veya başvuru tarihinden dört yıl öncesine kadar (ağaçlar ve asmalar için altı yıl) diğer ülkelerde ıslahçı tarafından veya ıslahçının rızasıyla başkalarına satılmamış veya elden çıkarılmamış olması olarak tanımlamaktadır. Biyogüvenlik önlemleri veya ticarileştirme amaçlı tescil gibi belirli eylemler yeniliği etkilemez. Türk mahkemeleri, Bakanlığın çeşidin ulusal listede kayıtlı olmasına dayanarak başvuruyu reddettiği davalarda, tescilin ticarileştirme teşkil etmediğini ve yeniliği etkilemediğini belirterek başvuru sahipleri lehine karar vermiştir.

Kapsam, prosedür ve koruma süresi

Islahçı hakları verildikten sonra, ıslahçı korunan çeşidin çoğaltım materyali ile ilgili çeşitli eylemler üzerinde münhasır haklara sahip olur. Bu eylemler arasında üretim, çoğaltma, çoğaltma koşulları, satışa sunma, satma veya pazarlama, ihraç etme, ithal etme ve stoklama yer alır. Islahçı, çeşidin hangi isim altında tescil edileceğini seçebilir ve eğer çeşit bir UPOV ülkesinde tescil edilmişse, Türkiye'deki başvuru da aynı isimle yapılmalıdır. Usulüne uygun olarak yapılan tüm başvurular Bakanlık tarafından resmi bir bültende yayınlanır. Başvurulara, yayım tarihinden itibaren üç ay içinde itiraz edilebilir. Koruma süresi, 30 yıllık koruma süresine sahip olan ağaçlar, asmalar ve patatesler hariç olmak üzere, tescil tarihinden itibaren 25 yıldır.

Öncelik hakkı

Başvuru sahibi veya halefleri UPOV üyesi bir ülkede başvuru yapmışlarsa, Türkiye'deki başvurularında rüçhan hakkı talep edebilirler. UPOV ülkesindeki başvuru tarihi, Türkiye'deki başvuru tarihi olarak kabul edilecektir. Rüçhan hakkının tanınması için başvuru sahibinin bu talebini başvurusunda belirtmesi gerekmektedir.

İhlal durumunda yasal haklar

Yetiştiricinin haklarının ihlal edilmesi durumunda, yetiştirici, ihlali durdurmak, üretime el koymak ve kar kaybı da dahil olmak üzere maddi ve manevi zararlar için tazminat talep etmek üzere derhal mahkeme müdahalesi talep etme hakkına sahiptir. Islahçı haklarının ihlali cezai sorumlulukla da sonuçlanabilir. Türk mahkemeleri, Kanuna dayanarak açılan ihlal davalarında bir artış görmüş olup, davaların büyük çoğunluğu hem maddi hem de manevi zararların tazminini talep etmektedir. Maddi zararların kanıtlanması bazen zor olsa da, mahkemeler maddi zararlara ilişkin kesin kanıtlar olmasa bile manevi zararlar için tazminata hükmetme eğiliminde olmuştur.

Sonuç olarak

Türkiye'de bitki ıslahçı haklarının korunması için yapılan başvuruların sayısı giderek artmaktadır. Ancak, bazı ıslahçılar, ticarileştirme için ulusal listeye kayıt olmanın aynı düzeyde koruma sağladığı yanılgısı nedeniyle Kanun kapsamında koruma için başvurmamaktadır. Farkındalık arttıkça ve yasal sistem ihlalleri ele almada daha etkin hale geldikçe, başvuru sayısının artmaya devam etmesi beklenmektedir. Bitki ıslahçı hakları tarım sektöründe inovasyon ve kalkınmanın teşvik edilmesinde önemli bir rol oynamaktadır ve Türk mevzuatı ve uygulamaları UPOV ve AB direktifleri tarafından belirlenen uluslararası standartlarla uyumludur.

Bu makale, Türkiye'de bitki ıslahçı haklarının korunmasına ilişkin kısa bir genel bakış sunmakta olup, hukuki tavsiye niteliği taşımamaktadır. Özel sorular ve ayrıntılı bilgi için, bu alanda deneyimli hukuk uzmanlarından tavsiye alınması tavsiye edilir.

SSS - Türkiye'de Bitki Çeşitliliği Hakları (Bitki Çeşitleri)

Türkiye'de ilk bitki çeşitliliği hakları kanunu ne zaman yürürlüğe girdi?

Türkiye'de ilk bitki çeşitliliği hakları kanunu 15 Ocak 2004 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Türkiye Uluslararası Yeni Bitki Çeşitlerini Koruma Birliği (UPOV) üyesi midir?

Evet, Türkiye 18 Kasım 2007 tarihinde UPOV'a üye olmuştur.

Bitki Çeşit Hakları (PVR) için başvuruları kovuşturmak ve kaydetmek için hangi devlet daireleri yetkilidir?

Türkiye'de Gıda, Tarım ve Hayvancılık Bakanlığı'na bağlı olan Çeşit Tescil ve Tohum Sertifikasyon Merkezi ve Bitkisel Üretim Genel Müdürlüğü, Bitki Çeşit Hakları (PVR) başvurularının takibi ve tescili konusunda yetkilidir.

Türkiye'de bitki çeşitliliği hakları (PVR) için koruma süresi nedir?

Türkiye'de bitki çeşitliliği hakları için koruma süresi tescil tarihinden itibaren 25 yıldır. Ancak ağaç, asma ve patates için koruma süresi 30 yıldır.

Türkiye'de kimler bitki çeşitliliği hakları (PVR) için başvuruda bulunabilir ve bitki çeşitleri için koruma elde edebilir?

Türk vatandaşları, UPOV üyesi ülkelerin vatandaşları, Türkiye'de ikamet eden yabancı uyruklular ve mütekabiliyetten yararlanan yabancı uyruklular Türkiye'de bitki çeşitleri için başvuru yapabilir ve koruma elde edebilirler.

Başvuru sahibinin adresi Türkiye'de değilse temsilci atamak gerekli midir?

UPOV üyesi bir ülkenin vatandaşı olan ve Türkiye'de ikametgâhı, merkezi veya kuruluşu bulunmayan başvuru sahipleri, başvuru sahibinin ülkesi Lahey Sözleşmesi'ne (Apostil Sözleşmesi) taraf değilse, Apostil veya Türk Konsolosluğu tarafından tasdik edilmiş Vekâletname ile Türkiye'de ikamet eden bir usul temsilcisi atamalıdır.

Bitki çeşitleri için koruma elde etmek için gerekenler nelerdir?

Bir bitki çeşidinin koruma altına alınabilmesi için dört temel şartı karşılaması gerekir: yenilik, ayırt edicilik, yeknesaklık ve istikrar.

Yeni bitki çeşitleri için başvuruda bulunmak için hangi bilgi ve belgeler gereklidir?

Yeni bitki çeşidi başvurularında aşağıdaki bilgi ve belgeler istenmektedir:

Çeşidin botanik taksonundaki Türkçe ve Latince adı, ıslahçı tarafından kullanılan adı veya geçici adı, rüçhan talep ediliyorsa rüçhan tarihi ve bölgesi, çeşidin teknik özellikleri, önceki ticari kullanımına ilişkin bilgi ve belgeler, başvuru ücretinin ödendiğine dair makbuz, çeşidin coğrafi menşei, rüçhan talep ediliyorsa rüçhan belgesinin onaylı örneği gibi resmi ve teknik bilgiler.

Bitki çeşidinin özelliklerini gösteren, çeşidin renkli ve yüksek çözünürlüklü fotoğrafları. Bu fotoğraflar meyveler ve süs bitkileri için zorunlu, tarla bitkileri ve sebzeler için isteğe bağlıdır.

Başvuru sahibi Türk vatandaşı değilse noter tasdikli ve Apostil tasdikli vekaletname.

Varsa, ıslahçının adını ve adresini ve hakların nasıl elde edildiğini gösteren hakların devri.

Bitki çeşidinin tanımı.

Fatura kopyası ve ilk ticari kullanım beyannamesi gibi ilk ticari kullanım belgesi.

İlk ticari kullanım açısından yenilik koşulu nedir?

İlk ticari kullanım açısından yenilik şartı, çeşidin hak sahibi tarafından veya onun izni ile ticari kullanım amacıyla kamuya sunulmamış veya satılmamış olması halinde yeni kabul edileceği anlamına gelir:

Başvuru tarihinden önce Türkiye içinde bir yıldan fazla

Başvuru tarihinden önce Türkiye dışında dört yıldan veya ağaçlar ve asmalar için altı yıldan fazla süredir.

Rüçhan hakkı süresi ne kadardır?

Rüçhan hakkı süresi, UPOV üyesi bir ülkede yapılan başvuru tarihinden itibaren 12 aydır. Türkiye'de yapılan başvuru tarihi, UPOV ülkesindeki ilk başvuru tarihi olarak kabul edilecektir.

Rüçhan hakkı talep etmek için gereken şartlar nelerdir?

Rüçhan hakkı talebinde bulunmak için başvuru sahibi, ilk başvurusundan kaynaklanan rüçhan hakkından yararlanmak istediğini Türkiye PBR Ofisine bildirmelidir. Gerekirse, Türk PBR Ofisi, başvuru sahibinden başvuru belgelerinin ve çevirilerinin tasdikli kopyalarının yanı sıra, söz konusu çeşidin rüçhan başvurusundaki ile aynı olduğunu kanıtlayan örnekler ve kanıtlar sunmasını isteyebilir.

Resmi incelemenin kapsamı nedir?

Resmi inceleme, başvurunun kabulü için gerekli tüm belge ve bilgilerin sağlandığından emin olmak için yapılır.

Eksiklik veya hataları düzeltme imkanı var mı?

Herhangi bir eksiklik veya hata tespit edilirse, Türk PBR Ofisi başvuru sahibinden bunları bir ay içinde düzeltmesini isteyecektir. Bunun yapılmaması, başvurunun geri çekilmiş sayılmasıyla sonuçlanacaktır.

Esaslı inceleme hangi açılardan yapılır?

Esas inceleme, çeşidin yeni olup olmadığının, başvuru sahibinin başvuru hakkına sahip olup olmadığının ve çeşidin önerilen adlandırmasının Kanun'un gerekliliklerine uygun olup olmadığının belirlenmesi için yapılır.

Yeni bir bitki çeşidi için yapılan başvurunun yayımlanma süresi nedir?

Başvurular, esas incelemeden sonra sicile kaydedilmesinden itibaren 30 gün içinde yayımlanır. Üçüncü taraf itirazları için yayın süresi üç aydır.

Teknik incelemeler hangi açılardan yapılır?

Teknik incelemeler, çeşidin botanik taksonunu doğrulamak, farklılığını, yeknesaklığını ve stabilitesini belirlemek ve çeşit tanımını hazırlamak için yapılır.

Teknik sınavları yapmaya hangi makam yetkilidir?

Teknik incelemeler Tarım ve Orman Bakanlığı'nın herhangi bir merkez müdürlüğü, ilgili müdürlükleri veya görevlendirilen diğer müdürlükler tarafından yapılabilir. Teknik incelemeler genellikle Çeşit Tescil ve Tohumluk Sertifikasyon Merkezi (TTSM) tarafından yapılır veya Bakanlık tarafından uygun görülmesi halinde başvuru sahibi tarafından da yapılabilir.

Teknik sınavlar diğer ülkelerde yapılan testlere dayandırılabilir mi?

Evet, tarımsal iklim koşulları Türkiye ile benzer veya aynı olduğu sürece, teknik incelemeler UPOV üyesi ülkelerdeki yetkili ofisler tarafından yapılan testlere dayandırılabilir.

Teknik incelemeler diğer UPOV ülkelerinde yapılan testlere dayanıyorsa, Türk PBR Ofisine ne zaman sunulmalıdır?

Teknik incelemeler diğer UPOV ülkelerinde yapılan testlere dayanıyorsa, testler başvuru ile birlikte sunulmalıdır. Başvuru sırasında testler tamamlanmamışsa, teknik inceleme ücretinin ödenmesiyle birlikte teknik soru formu veya Türkçe çevirisiyle birlikte daha önce sunulmuş olan teknik soru formu Türk PBR Ofisine verilmelidir.

Teknik inceleme tamamlandıktan sonra hibe işlemleri nasıl yürütülür?

Teknik inceleme tamamlandıktan sonra, teknik inceleme raporu özel bir komite olan Bitki Islahçı Haklarının Tescili Komitesi'ne gönderilir. Bu komite, çeşitli ilgili kurum ve kuruluşların uzmanlarından oluşur. Komite, Bitki Islahçı Hakları Sertifikasını verir.

Bitki çeşitlerinin hibe kararı yayınlanır mı?

Evet, tescil tarihinden itibaren 30 gün içerisinde itiraz amaçlı olarak hibe kararı yayınlanır.

Bir çeşidin isimlendirilmesi için şartlar nelerdir?

Bir çeşidin adı, çeşidin tanınmasını sağlayan anlamlı veya anlamsız bir kelime veya kelime grubu veya harf ve rakamların bir kombinasyonu olmalıdır. İsimlendirme dilsel açıdan yeterli olmalı ve kamu düzenine ve genel ahlaka aykırı ifadeler içermemelidir.

Sonuç

Türkiye'de yeni bitki çeşitlerinin ıslahçı haklarının korunması, UPOV düzenlemeleriyle uyumlu olan 5042 sayılı Kanun ile düzenlenmektedir. Türkiye'nin UPOV üyeliği, bitki ıslahçı haklarının uluslararası düzeyde tanınmasını ve uyumlaştırılmasını sağlamaktadır. Lex Lata Danışmanlık ve Hukuk Bürosu, bu alandaki uzmanlığı ile ıslahçılara Türkiye'deki yetkili makamlar nezdinde haklarını elde etme, koruma ve uygulama konusunda yardımcı olabilir. Başvuru süreci, resmi inceleme, maddi inceleme ve teknik inceleme dahil olmak üzere çeşitli aşamaları içerir. Islahçı hakları verildikten sonra, ıslahçıya belirli bir süre için münhasır haklar sağlar. Islahçıların, bitki çeşitlerinin başarılı bir şekilde tescil edilmesini ve uygulanmasını sağlamak için koruma gerekliliklerini ve koşullarını anlamaları çok önemlidir.

Türkiye'deki bitki ıslahçı haklarına ilişkin daha fazla bilgi ve kişiselleştirilmiş yardım için lütfen Lex Lata Danışmanlık ve Hukuk Bürosu ile iletişime geçin.